Το μαλακό κερδίζει το σκληρό

Μελετώντας τον Ταοϊσμό πολλά χρόνια με παράλληλη πρακτική στο tai chi chuan, πάντα με προβλημάτιζε η κατανόηση της έννοιας «το απαλό και αδύνατο υπερνικά το σκληρό και δυνατό» (Λάο Τσε: Τάο Τε Κινγκ, κεφ.36). Στην σημερινή κοινωνία τα πρότυπα έχουν αλλάξει. Το να είναι κάποιος δυνατός αλλά και σκληρός θα λέγαμε απέναντι στις δυσκολίες της ζωής, είναι αρετές που θα πρέπει να κατακτήσουμε για να τα καταφέρουμε. Η απαλότητα, η μαλακότητα και η δεκτικότητα θεωρούνται λίγο ρομαντικά και είναι για τις γυναίκες συνήθως. Οι άντρες πρέπει να μοιάζουν με τους πρωταθλητές, με τους δυνατούς και βασικά να μην εκδηλώνουν και πολλές αδυναμίες.

Στην τέχνη του tai chi  ξεδιπλώνεται ολόκληρο το πανόραμα της πνευματικής κληρονομιάς της Κίνας γιατί αυτή η πρακτική έχει τις ρίζες της στη φιλοσοφία του Ταοϊσμού και του Ι Τζινγκ. Η θεωρία πραγματώνεται μέσα από την προληπτική και θεραπευτική ιατρική μέσω της εσωτερικής αλχημείας και την τέχνη, όπως η καλλιγραφία, η ζωγραφική, η ποίηση και οι πολεμικές τέχνες. Η ‘λογοτεχνία΄ του tai chiπεριλαμβάνει αλληλουχίες στάσεων, κλασσικά κείμενα, πραγματείες, βοηθητικούς στίχους για την μνήμη και άσματα προπόνησης. Δύσκολο να χρονολογηθούν όλα αυτά γιατί συνήθως ήταν ανώνυμα, αποδιδόμενα σε διαφορετικούς δασκάλους, αλλά λένε ότι τα περισσότερα υπήρχαν σαν προφορικές παραδόσεις πριν εμφανιστούν τυπωμένα. Εκείνο λοιπόν που είναι το πιο σημαντικό είναι ο δάσκαλος να δείχνει τον δρόμο προς το Τάο. Επιτρέψτε μου εδώ να προσθέσω ότι είχα την τύχη ο πρώτος μου δάσκαλος στο tai chiΠέτρος Κουρόπουλος, πραγματικά να μας δείχνει τον δρόμο του Τάο γιατί και ο ίδιος αυτόν τον δρόμο περπατούσε. Η πρακτική μας είχε την βάση της στην φιλοσοφία αυτού του συστήματος και την καλλιέργειας των αρχών του και όχι στην στείρα γνώση και εφαρμογή των κινήσεων. Η καρδιά μου άνοιγε και ξεδιψούσε από όλη αυτή την γνώση που μέχρι και σήμερα προσπαθώ να εφαρμόζω στην ζωή μου.

Εσωτερική αλχημεία λοιπόν για να πορευτούμε σε αυτή τη ζωή με ειρήνη και χάρη. Οι πολεμικές τέχνες είναι μια μορφή άσκησης που συνδυάζει αρχές και πρακτική και προάγει τόσο τη σοφία, όσο και το θάρρος. Το tai chi είναι η πηγή των Γιν και Γιανγκ (το βλέπουμε και στο σύμβολο), γεννά θα λέγαμε αυτές τις δύο όψεις. Στο Ι Τζινγκ αναφέρεται αυτό. Όταν το Γιν φτάνει στο κορύφωμά του παράγει Γιανγκ και όταν το Γιανγκ φτάνει στο κορύφωμά του παράγει Γιν. Το μαλακό και το σκληρό, η κίνηση και η ακινησία βασίζονται σε αυτά τα κορυφώματα.

Πολλές φορές σκέφτομαι ότι οι σωματικά δυνατοί συνήθως χρησιμοποιούν τις πολεμικές τέχνες για μάχη και είναι σημαντική η ήττα ή η νίκη και αυτό είναι το μέτρο που κρίνεται η ικανότητα στις πολεμικές τέχνες. Χρησιμοποιείται η σκληρή βία για το χτύπημα των αντιπάλων και οι γρήγορες τεχνικές. Αυτό λοιπόν θα λέγαμε ότι είναι το κορύφωμα του Γιανγκ δηλαδή το άκρο της σκληρότητας. Οι δάσκαλοι λοιπόν λένε ότι δεν πρέπει να απαντήσουμε με την ίδια σκληρότητα αλλά να εξουδετερώσουμε τον αντίπαλο με μαλακότητα. Όταν ο άλλος είναι σε κίνηση απαντάμε με ακινησία. Το άκρο της μαλακότητας και της ακινησίας είναι το κορύφωμα του Γιν. Επίσης λέγεται στα κείμενα ότι όταν το κορύφωμα του Γιανγκ συναντά εκείνο του Γιν, το Γιν κερδίζει. Αυτό αποδίδεται στον Λάο Τσε όπως ανέφερα και παραπάνω. Δύσκολο να το κατανοήσουμε όταν έχουμε μάθει συνεχώς παλεύουμε και να αποζητούμε τη νίκη και στην καθημερινή ζωή. Η υποχώρηση σε κάποια επιθετική κίνηση θεωρείται ήττα και αδυναμία. Εδώ όμως έρχεται αυτή η γνώση να μας διδάξει ότι, όταν μας επιτίθενται με βία εμείς δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε την παραμικρή δύναμη να αντισταθούμε. Αντιθέτως έλκουμε αυτή την δύναμη και την εκτρέπουμε, επιτρέποντας της να διασκορπιστεί στο κενό, ώστε ο σκοπός της να χαθεί τελείως. Αυτό στα κλασσικά κείμεναι του tai chiλέγεται ¨ερμηνεία της ενέργειας¨. Δηλαδή πρώτα ερμηνεύουμε την ενέργεια και μετά μπορούμε κατευθείαν να αντιδράσουμε όπως θεωρούμε καλύτερα. Όλες οι αρχές του tai chiβρίσκονται μέσα στις αρχές του Γιν και του Γιανγκ. Επίσης η έννοια του Τσι και το βύθισμά του στο Dantien είναι πραγματικά ευεργετικό για ολόκληρο το σώμα. Και εδώ έρχεται και η κινέζικη ιατρική να εφαρμόσει την θεωρία του Γιν-Γιανγκ και των Πέντε στοιχείων (Μέταλλο, Νερό, Ξύλο, Φωτιά και Γη) για την θεραπεία και την καλή υγεία του ασθενή. Η υπερβολή του στοιχείου του Νερού(Γιν) ή του στοιχείου της Φωτιάς(Γιανγκ) δημιουργεί τις ασθένειες. Η ισορροπία λοιπόν είναι το ζητούμενο σε όλα τα επίπεδα.

Η αλχημιστική μεταστοιχείωση του Τζινγκ (πρωταρχική ενέργεια) σε Qiκαι η μετατροπή του Qi σε Shen (πνεύμα), είναι μια κατάσταση λεπτής αίσθησης, μαλακής πρακτικής και εσωτερικής εργασίας που για μένα είναι ταξίδι ζωής. Μελετώντας τα αρχαία κείμενα που έχουν διασωθεί μέχρι τις ημέρες μας, μας φτάνει η πληροφορία ότι «η συγκέντρωση του Qiκαι η ανάπτυξη της απαλότητας» μας κάνει οπαδούς της ζωής ενώ η σκληρότητα μας οδηγεί στο θάνατο. Στην ιαπωνική αλλά και στην κινέζικη ζωγραφική το μπαμπού ζωγραφίζεται πολύ τακτικά γιατί συμβολίζει το μαλακό ενώ είναι σκληρό εξωτερικά. Όσο και να φυσήξει αυτό γέρνει πολύ χαμηλά αλλά δεν σπάει. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι ευέλικτο, μαλακό και ενδίδει σε αυτό που συμβαίνει. Όσο πιο σκληρό είναι κάτι τότε σπάει. Ας σκεφτούμε ένα ξερό δέντρο πόσο εύκολα θα σπάσει. Έτσι και εμείς οι άνθρωποι. Αν έχουμε σκληρές και αμετάβλητες αντιλήψεις, συναισθήματα και απόψεις για τη ζωή θα σπάσουμε πολύ εύκολα. Η αρρώστια σε φυσικό, συναισθηματικά και νοητικό σώμα είναι σχεδόν βέβαιη.

Για να αναπτύξουμε απαλότητα, λένε τα κείμενα, πρέπει πρώτα να δώσουμε μεγάλη σημασία στην συγκέντρωση του Qi στο Dantien. Στο Ι Τσινγκ εκφράζεται με το εξάγραμμο 63, δηλαδή το Νερό πάνω από τη Φωτιά. Η Φωτιά είναι « το Πυρ της καρδιάς» που ανεβαίνει σαν τις φλόγες και το Νερό είναι το «Νερό των νεφρών» που ρέει προς τα κάτω. Λένε λοιπόν πως αν στρέψουν τις πλάτες του το ένα στο άλλο και φύγουν μέσα σε πνεύμα σκληρότητας και δύναμης, τότε αυτό είναι ακριβώς το αντίθετο, από το να γίνει κανείς μαλακός. Έτσι η οδηγία είναι «συγκέντρωσε το Qi και ανέπτυξε απαλότητα». Αυτό μας φέρνει στο νου τα βρέφη. Σε ένα μωρό η έκφραση της ζωτικής δύναμης είναι εν ενεργεία, είναι μαλακή και τρυφερή όπως τα βλαστάρια των φυτών. Καθώς μεγαλώνει και πλησιάζουν τα γηρατειά τότε δεν εκφράζεται πολύ η ζωτική δύναμη, και γίνεται σκληρό και ισχυρό. Είναι όπως το δυνατό δέντρο που εύκολα σπάει και πεθαίνει. Εδώ να θυμηθούμε πόσο καλό κάνει η πρακτική του tai chi στην τρίτη ηλικία. Γιατί όταν υπάρχει Qi σε αφθονία το αίμα είναι επαρκές και οι τένοντες μαλακοί. Πρόσφατα έκανα μέτρηση οστικής πυκνότητας και η γιατρός μου είπε ότι τα οστά μου είναι σαν μικρού παιδιού. Χάρηκα ιδιαιτέρως γιατί είμαι στη λεγόμενη τρίτη ηλικία και βλέπω τις ευεργετικές ιδιότητες του tai chi στο σώμα μου κάνοντας πρακτική ανελλιπώς για σαράντα χρόνια.

Όλα αυτά για μένα έχουν πραγματικό ενδιαφέρον γιατί εφαρμόζονται στην καθημερινή ζωή και αυτό επαναλαμβάνω συνεχώς στους μαθητές μου. Δεν είναι θεωρίες, είναι η πραγματικότητα. Και αυτοί πολλές φορές με ρωτούν…-δηλαδή αν μου την «πέσει» κάποιος τι θα κάνω; Θα είμαι μαλακός και δεκτικός; Ναι, απαντώ. Βέβαια όλα είναι σχετικά και κάθε περιστατικό έχει τις δικές του προϋποθέσεις. Ναι, αφήνω την ενέργεια του άλλου να διαχυθεί στο σύμπαν υποχωρώντας και μετά κινούμαι αναλόγως. Και στις σχέσεις μας με τα άλλα όντα το ίδιο ισχύει. Ποτέ δεν χάνει αυτός που είναι ευέλικτος και μαλακός. Μπορεί να μην φανεί αμέσως αλλά στο πέρασμα του χρόνου θα φανεί σίγουρα.

Βεβαίως το θέμα που έχω καταπιαστεί σε αυτό το άρθρο δεν αναλύεται όσο θα του άξιζε μέσα σε μερικές σελίδες. Είναι απέραντο, είναι αλχημιστικό, είναι φιλοσοφικό αλλά και πρακτικό. Εδώ άγγιξα ελαφρά και μαλακά τις αρχές που θα έλεγα διέπουν τη ζωή μου, όσο είναι εφικτό, μέσα από τις γνώσεις και την στάση μου απέναντι σε μια κοινωνία σκληρή και βίαιη σε όλα τα επίπεδα. Ας κρατήσουμε τις αρχές μας για κάτι καλύτερο και ευλογημένοι ας είναι όσοι τις μεταφέρουν και στη νεότερη γενιά με όποιον τρόπο μπορούν.